BORGMAN

BORGMAN

66. Cannes Film Festivali yarışma bölümü filmlerinden, Alex Van Warmerdam’ın  “Borgman”nını izleme fırsatı buldum.

Festival açılış gününden beri aralıksız devam eden yağmur, bugün biraz güneşe izin vermişti. Bu sene artık bir festival klasiği haline gelen yağmur adeta festivalin ruhunu da yağmıştı sanki. Kendi festival tarihimin en isteksiz yılı olduğunu söyleyebilirim. Saatlerce kuyrukta bekleyerek izlediğim filmler aklıma geldikçe, adını yeni duyduğum bu Hollandalı yönetmenin filmiyle karşılaşmak için, içimde yeterince heyecan uyanmaması beni rahatsız ediyordu. Kendimi filmin akışına bırakıp ardından da hissettiklerimi yazmak istiyordum.

38 yıldır ilk kez bir Hollandalı yönetmenin yarışmaya katılıyor olması ve yönetmenin filmlerinden birinin daha önceki yıllarda  “Belirli Bir Bakış” bölümünde yer aldığı bilgisi dışında filmle ilgili tüm bilgiye kendimi kapamıştım.

Sadece gördüklerimi ve hissettiklerimi yazmak niyetindeyim. Hala filmi sindirip bir yere koyabilmiş değilim. Konusunu hayli baştan çıkarıcı ve cesaret dolu buldum. Öz itibari ile tam bir içimizdeki şeytanın açığa çıkma durumu olarak adlandırılsa da, bir nevi cennet-cehennem ikilemi de yaratılmış havası vardı.

Filmin başlangıcı, sonunun nasıl bağlanacağı konusunda hiç bir ipucu vermiyordu. İçlerinden biri rahip olan üç adam, yerin altında yaşayan Borgman’nın (Jan Bijvoet)sığınağını yerle bir ediyor. Bir anlamda olaylar örgüsünün başlaması için düğmeye basıyorlardı. Kovalayan adamlar içinde bir din adamının olması, ayrıca elinde yer alan ve oradaki silahların en güçlüsü tüfeğin varlığı bir şeytan kovalama öyküsünün orta yerinde bırakıyordu sizi. İlk dakikalara yayılan kovalamaca ve hareket gizemli bir yabancı olarak kapıları çalmaya başlayan Borgman’nın filmin ilk bölümlerine bir dinamik kazandırıyordu. Filmi bu anlamda kara komedi olmaya taşıyanlar da bu unsurlar olsa gerek. Ama filmin akışının bu hızla ve yarattığı bu esprili havayla devam etmediğini şimdiden belirtmek gerekir.

Aslında tesadüfen seçilmiş bir ev ve tesadüfen içine girilmiş bir hayat gibi dursa da, meçhul yabancı “evinizde duş alabilir miyim?” diye sorarak kapıyı çaldığında, modern evin sahibesi (Hadewych Minis) bakışları ile şeytanı geri çevirememişti. Kocasının (Jeroen Perceval) şiddet uygulayarak kovduğu yabancının, bir gün hayatını nasıl allak bullak edeceğini bilmeden içindeki merakın kurbanı oldu.

Buraya kadar kurulan denklem aslında çok basit. Kuzey sinemasının karanlığı ve mekanlarını tercih etmeyen ruhum açısından bile iyi bir başlangıç olabilir. Zaten yağmurdan sırılsıklam olmuş algılarım için, bir akdeniz kasabasının en zengin ailesinin güzel kızını ayartmaya çalışan bahçivan kılığına girmiş bir şeytan daha çok yaratıcı olacaktı. Hijyen ve mesafe ile yapılanmış modern ve sanatçı bir anne, kariyer hırsını ve gizli şiddet eğilimi vurgulanmış bir baba, güzellik ve gençlikle taçlandırılmış bir çocuk bakıcısı, anne ve baba ile bağları sanki sadece okula gitmelerinin organizsayonu gibi hissettirilen ve hissizleştirilmiş üç düzgün çocuk. Günümüzde hiç de yabancı olmadığımız modern ve kendine yabancılaşmış aile yapısı...Aile büyük bir uyum ve mutluluk içinde adete cennette yaşıyor gibi. Tabi bu görünen kısmı. Babanın şiddete eğilimi, annenin sanatçı kimliğine sığınıp çocuklarına bile uzaklaşması ve içinin derinliklerinde aradığı ama ne olduğunu bulamadığı huzursuzluğu, çocukların belirsizliği, bakıcının ezilen tutumu karşısında içten içe diş bileyen bakışları..

Ve bu ailenin içine iki ve hatta sonrasında üç masum insanı bile kurban ederek dahil olmaya çalışan bahçivan kılığında bir şeytan.

Sonra kadın bu şeytanla oyun oynama anlaşması yapıyor adeta. Borgan kalmak istiyor, kadın zaten adamı gönderemiyor. Güneşli bir günde kapılarını çalan bu yabancı hem evlerinde, hem de kadının kafasında tehlikeli bir saklambaç oyununa başlıyor. Oyunun kuralları da, kazananı da taa başından belirli. Ama kadın ısrarla bu saklambaç oyununda yer almak istiyor. Kocasının sınırlarını denediğini düşünse de, aslında tüm ikilemleri kendi içinde.

Alex van Warmerdan, işte burada yönetmen olarak kontrolünde olan filminde oyunculuğuna da yer veriyor ve kendine şeytanın yardımcılarından biri rolünü biçerek, iki kadın ve iki erkekten oluşan kadrosuyla mutlu yuvaya sızan Borgman’nın planını adım adım gerçekleştirmesine yardımcı oluyor.

Önceleri evin içinde gizli misafirken yavaş yavaş ailenin kararlarına hükmedebilen bir çalışana dönüşüyor. Ekibi ile bahçeyi ayinsel bir gösteriye hazırlarken, aile de içten içe dağılmaya başlıyor. Kadın ve erkek birbirlerinden şüphelenecek kadar kırmaya dökmeye başlıyorlar hayatlarını. Kadın rüyalarında tutkularında Borgman ve kocasını karşılaştırıyor. Çocuklar bu oyunun hep dışında, hem içindeler.                      

Filmin ortalarında çıkan şiddet ve cinayetlerin oluş şeklinin estetikten yoksunluğunun bende biraz hayal kırıklığı yarattığını söylemeden geçemeyeceğim. Çocuklardan birini de bu cinayetlerden birine alet edilmesi, masumiyet ve çocukluğun sorgulanmasının yanı sıra, ayısının içine toprak doldurduğu için kendisine şiddetle kızan annesine bir başkaldırı olarak da algılanabilir.

Kurbanların tamamen masum insanlardan oluşması, kafalarda oluşan şeytan mı – yoksa gizli bir kurtarıcı dengesini tamamen alt üst ederek sona doğru yaklaştıkça film, ısrarla içimizdeki kötülüğe ve onun hedefe ulaşmak konusunda ne kadar zarar verebilecek kadar acımasız olabilişine yaklaştıkça izleyicinin de iç hesaplaşması bitiyordu. En azından bunu kendi adıma söyleyebilirim. Evet aslında bir kurtarıcı olabilirdi, mutluluk oyunu oynayan bir aileyi aslında mutsuz olduğuna inandırıp ortada bırakabilirdi. Film ve Borgman daha zorlu bir yola giriyor, sonlara doğru ev sahibesinin isteği ile yok oluş başlıyor.

Tüm ayrıntılara girildiğinde ve baştan sonra ele alındığında şeytanla yapılan gizli bir anlaşmanın, ki bunun temelde edebiyat ve sinemada çok yaygın işlenebilen bir konu olduğu düşünülürse içsel uçurum yaşayan bir kadının çevresinde gelişmesi şeklinde kısa bir özetle verebilmeyi isterdim. Ama filmin kara mizahi yapısı, oyunculuklardaki beni çarpmayan donukluk, filmin hakim rengi açısından ben de bir çok belirsiz bırakarak bu yazıyı kaleme aldırdı. Yönetmen ve oyuncuları daha önce takip etmemiş olmamın verdiği bilgisizlikle fazla yorum yapmak konusunda kararsız kalıyorum. Ama festivalin yarışma filmleri bölümüne seçilmiş bir film olarak biraz yavan buldum. Başka bir başlık altında izlemiş olsaydım gerekçelerimi de sıralayarak farklı bir bakış açısından bakabilirdim ama bu hiç beklentisiz ve yorumsuz gittiğim bu film beni kesmedi. O nedenle bu kadar uzun ve karmaşık bir şekilde, belki de yazarak anlamaya çalıştığım için sizi bu kadar yordum.

Kısaca bugün yağmur yoktu ama galiba o yağan bulutlar hala havadaydı ve ben daha festival havama girememiştim....

SunA.K.

Grasse/19.05.2013                  

BORGMAN

CANNES FESTIVAL SAYFASINDAN

Production

(Netherlands-Belgium-Denmark) A Fortissimo Films presentation of a Graniet Film production in association with Epidemic, Angel Films. (International sales: Fortissimo Films, Amsterdam.) Produced by Marc van Warmerdam. Co-producers, Eurydice Gysel, Koen Mortier, Mogens Glad, Tine Mosegaard.

Crew

Directed, written by Alex van Warmerdam. Camera (color, widescreen, HD), Tom Erisman; editor, Job ter Burg; music, Vincent van Warmerdam; production designer, Geert Paredis; set decorator, Peggy Verstraeten; costume designer, Stine Gundmundsen-Holmgreen; sound (Dolby Stereo), Peter Warnier; visual effects supervisor, Dennis Kleyn; visual effects, Planet X FX; line producer, Berry van Zwieten; associate producer, Jan Vrints; assistant director, Willem Quarles van Ufford; casting, Annet Malherbe.

With

Hadewych Minis, Jan Bijvoet, Jeroen Perceval, Sara Hjort Ditlevsen, Elve Lijbaart; Dirkje van de Pijl, Pieter-Bas de Waard, Eva van de Wijdeven, Annet Malherbe, Tom Dewispelaere, Mike Weerts, Gene Bervoets, Ariane Schluter, Pierre Bokma, Alex van Warmerdam. (Dutch, English dialogue)